Vrste, količine i sastav otpada

Vrste, količine i sastav otpada

Kako bi se utvrdile generisane količine otpada kao i morfološki sastav komunalnog otpada, sprovedena su eksperimentalna merenja. 

U dogovoru sa komunalnim preduzećem koje je zaduženo za obavljanje delatnosti sakupljanja i transporta komunalnog otpada u posmatranoj opštini, merenje generisanih količina otpada vrši se tako što se na kolskoj vagi meri masa svih kamiona smećara koji vrše sakupljanje komunalnog otpada na teritoriji jedinice lokane samouprave. 

Sva merenja kamiona, realizuju se u periodu od 7 dana (ili 5/6 ukoliko JKP ne radi subotom i/ili nedeljom), odnosno u periodu u kojem je obuhvaćeno pružanje usluga odvoženja otpada za svako domaćinstvo u posmatranoj opštini. Prvi korak u procesu merenja, jeste da se izmeri tara težina svih kamiona koji vrše sakupljanje otpada, odnosno njihova masa bez otpada. 

Merenje tara mase svih kamiona neophodno je utvrditi pre izlaska na teren i sakupljanja otpada, a važno je naglasiti da je masu praznih kamiona dovoljno izmeriti samo jedanput. Nakon toga, sprovodi se merenje istih kamiona kada obavljaju svoje redovne rute u sakupljanju otpada i kada su punog kapaciteta (bruto težina). Dobijena neto težina sakupljenog otpada je od interesa za dalju analizu.

Drugi segment metodologije predstavlja uzorkovanje i analizu morfološkog sastava komunalnog otpada za referentnu opštinu. U tu svrhu potrebno je da se uzorci otpada približne mase od oko 500 kg dopreme na lokaciju za analizu (po mogućnosti natkrivenu). 

Analiziraju se ukupno 3 uzorka navedene mase, u zavisnosti od sektora stanovanja u posmatranoj opštini. Po jedan uzorak se uzima iz dva različita sektora stanovanja u okviru gradske zone (kolektivno stanovanje i individualno stanovanje), dok se treći uzorak uzima iz pretežno seoskog dela opštine, odnosno:

–        Urbana zona – kolektivno stanovanje i komercijalna zona (naselja sa blokovima stambenih zgrada);

–        Urbana zona – individualno stanovanje (naselja sa kućama koja poseduju dvorište/baštu, a nalaze se u široj gradskoj zoni);

–        Ruralna zona u okviru opštine (naselja sa kućama koja poseduju dvorište/baštu, a nalaze se u seoskoj zoni opštine).

Uzorke otpada za analizu, iz svakog sektora se biraju na slučajan način, tako što se odaberu različite ulice koje što reprezentativnije predstavljaju odabrani sektor, a u okviru njih nasumično odaberu posude/kontejneri čiji sadržaj otpada se analizira. Do željene mase uzorka od 500kg se dolazi sakupljanjem oko 50 posuda od 80l, 35 posuda od 120l, odnosno od 6-8 kontejnera zapremine 1,1m³. 

Posle sakupljenog uzoraka otpada iz određenog sektora, kamion se odvozi do lokacije koja je predviđena za sortiranje i analizu. 

Dobijeni podaci su predstavljeni u narednim tabelama.  

Na osnovu uvida u dobijene rezultate sprovedenih merenja evidentno je da najveće opštine poput Zaječara i Negotina imaju najveće vrednosti kada je u pitanju sakupljena količina otpada. Konkretno, posmatrano na godišnjem nivou, prednjači Grad Zaječar sa nešto više od 22.000 tona, zatim Negotin sa nešto manje od 10.000 tona i Bor sa oko 8.500 tona sakupljenog otpada. Ostale opštine sakupljaju manje količine otpada, pri čemu najmanju vrednost u tom smislu ima opština Boljevac. 

Posmatrano ukupno, na nivou regiona se trenutno godišnje od strane svih opštinskih JKP sakupi nešto više od 60.600 tona, pomenuta količina koja se sakuplja trenutno na teritoriji svih 7 opština regiona, u budućem periodu bi potencijalno mogla da bude i uvećana ukoliko se poveća i pokrivenost organizovanim sakupljanjem otpada za pojedine opštine. Trenutno, prosek obuhvata stanovništva organizovanim sakupljanjem otpada na nivou regiona iznosi preko 71%. 

Ono što se sa tog aspekta trenutno može zapaziti jeste da veće opštine i pored solidnog obuhvata stanovništva još uvek predstavljaju generatore najvećih količina otpada koje se ne sakupljaju organizovano i završavaju na divljim deponijama. Sa druge strane, opština Boljevac ne predstavlja veliki generator otpada, ali kako ima nizak procenat organizovanog sakupljanja je takođe uzrok većih količina otpada čiji tokovi trenutno nisu pod kontrolom.

otpada čiji tokovi trenutno nisu pod kontrolom.

Tabela 4.2.1  generisane količine otpada

Opština
Izmereno t/nedelji	26.39	162.34	126.52	149.46	73.18	190.01	436.00	1163.90
Ukupno sakupljeno t/god	1376.05	8464.61	6597.38	7793.01	3815.55	9907.72	22734.70	60689.02
Generisana koičina  kg/st dan	0.73	0.66	0.98	0.91	0.83	1.14	1.12	/
Generisana količina  kg/st god	267.19	239.80	357.04	331.80	302.10	417.75	407.94	/
Ukupno generisano otpada za celu opštinu t/god	3471.92	11658.08	7367.51	10448.75	5645.09	15480.05	24256.74	78328.14
Broj                  korisnika usluga	5150	35298	18478	23487	12630	23717	55730	174490
Pokrivenost stanovnika uslugama komunalnog %	39.63%	72.61%	89.55%	74.58%	67.59%	64.00%	93.73%	/

 

Radi lakšeg uvida i mogućnosti komparacije rezultata o količini generisanog komunalnog otpada, najčešće se stopa generisanja iskazuje po prosečnom stanovniku na godišnjem ili dnevnom nivou. U tom smislu, podaci prikazani u tabeli ukazuju da stanovnici opštine Negotin imaju najveću stopu generisanja otpada od 1,14 kg/st/dn. Druga opština u tom smislu Zaječar sa 1,12. 

Prema poslednjim istraživanjima prosečan stanovnik u Republici Srbiji generiše 0,95 kg otpada dnevno, čime u grupu opština ispod nacionalnog proseka prema ovim merenjima spadaju samo Bor i Majdanpek, dok sve ostale opštine imaju vrednost veću od republičkog proseka.

Grafik 4.2.1 Generisana količina otpada po stanovniku dnevno

Merenja kolličina i određivanje morfološkog sastava su vršena u dve razliite kampanje (u dva različita godišnja doba) u grafikonu ispod su vidljive razlike u generisanoj količini otpada po stanovniku dnevno u kampanjama I i II.

[2016]

Grafik 4.2.2 Generisana količina otpada po stanovniu po danu u kampanjama I i II

Ukoliko se posmatra udeo stanovnika svake opštine u regionu i njihova produkcija otpada, može se doći do podatka koliki je nivo generisanja otpada prema prosečnom stanovniku regiona. Rezultati pokazuju da u proseku stanovnik iz regiona koji obuhvata 7 opština od interesa generiše 1,06 kg na dnevnom, odnosno 332,15 kg na godišnjem nivou.

Kada je u pitanju poređenje sastava otpada po opštinama, može se uočiti velika različitost u odnosu na zastupljenost različitih kategorija otpada, posebno kada se radi o organskim frakcijama otpada, odnosno „ostali biorazgradivi otpad“ i „baštenski otpad“. Organske frakcije su najzastupljenije u svim opštinama, najviše baštenskog otpada zabeleženo je u Negotinu (37,53%) i Zaječaru (32,23%). Najmanja količina baštenskog otpada je zabeležena u opštini Majdanpek (8,24%). Najveće vrednosti ostalog biorazgradivog otpada zabeležene su upravo u Majdanpeku (40,36%), Knjaževcu (40,32%) i Boru (39,67%), a najmanje u Negotinu (29,12%) i Boljevcu (29,54%). Zastupljenost papira varira u opsegu od 2,78% - 5,78%, najveća količina je zabeležena u Boljevcu, a najmanje u Negotinu sa 2.78%. Karton je najmanju zastupljenost imao u Knjaževcu svega 2,25%, dok je najveći maseni udeo kartona zabeležen u opštini Bor 5,78%. Staklo ima različite udele u sastavu u zavisnosti od opštine, od svega 2,13% koliko je zabeleženo u Zaječaru pa sve do 4,93% u opštini Kladovo.

Tabela 4.2.2 Morfološki sastav otpada po opštinama

Kompozitni materijali generalno nisu pokazali veći udeo u sastavu otpada niti jedne opštine i ne prelaze 1,45% koliko je najviše zabeleženo u Majdanpeku. Metal sa svoje dve podkategorije takođe nema značajniji udeo u sastavu otpada posmatranih opština. Generalno ova kategorija ne prelazi 1%, osim u Mjadanpeku gde je zabeleženo 1,16% ambalažnog i ostalog metala. Udeo aluminijumskih konzervi ne prelazi 1%.

Plastični ambalažni otpad, kao frakcija sa najvećim reciklabilnim potencijalnom generalno nema veći udeo u sastavu otpada za posmatrane opštine. Najviše PET-a, sa udelom od 5,89% ima u Kladovu, nešto veći udeo u sastavu ima još i opština Bor (4,89%) i Majdanpek (4,58%), dok u preostalim opštinama ova vrednost ne prelazi 4,5%. Ostali ambalažni plastični otpad je takođe slabo zastupljen i vrednosti su do 2%, gde je najveća vrednost zabeležena u Knjaževcu 1,66%. Plastične kese su od svih tzv. lakih frakcija najdominantnije za većinu opština. Najviše ih je zabeleženo u Boru (10,89%) i Knjaževcu (8,10%), a najmanje u Negotinu (4,11%). Tvrda plastika pokazuje slične vrednosti za sve opštine i kreće se uglavnom u opsegu od 1% - 2%, za razliku od tekstila koji ima znatne varijacije u zavisnosti od opštine koja se posmatra. Tekstil je zastupljen u rasponu od svega 1,63% u ukupnom udelu za opštinu Negotin, do udela od 5,02% u

Boljevcu. Pelene su u ukupnom sastavu solidno zastupljene i kreću sa u opsegu od 2,72% do 5,70%, koliko je zabeleženo u opštinama Zaječar odnosno Majdanpek.

Građevinski otpad je slabo zastupljen od 0,29%, zabeleženo u Negotinu, do 3,22% koliko je bilo u opštini Bolјevac. Koža, električni i medicinski otpad su veoma malo zastupljeni i vrednosti ne prelaze 0,5%. Slična situacija je i sa frakcijama drvenih predmeta i ostalih tokova otpada, mada su vrednosti malo više. Fini elementi, odnosno zemlja, pepeo i sve frakcije ispod 10 mm, predstavljaju frakciju koja je zabeležila solidnu zastupljenost, u opsegu od 4,02% (Kladovo) do 10,41% (Knjaževac). 

Tabela 4.2.3 Udeo broja stanovnika po opštinama u odnosu na region

Opština	Udeo u odnosu na region
Boljevac	5.68%
Bor	21.24%
Kladovo	9.01%
Knjaževac	13.76%
Majdanpek	8.16%
Negotin	16.19%
Zaječar	25.97%
Ukupno - REGION	100%

Na osnovu broja stanovnika u svakoj opštini, odnosno njihovog udela u regionu, kao i odgovarajućeg sastava otpada za svaku opštinu, može se izračunati i prosečan sastav otpada na nivou regiona. Ovako dobijen sastav pokazuje da najdominantniju kategoriju u otpadu predstavlja ukupna organska frakcija sa udelom od čak 57,82%, odnosno sa udelom baštenskog otpada od 23,16% i ostalog biorazgradivog sa 34,66% posmatrano pojedinačno. Udeo finih elemenata od 6,94% predstavlja veliku količinu i ujedno nepovoljan rezultat s obzirom da se ova kategorija otpada praktično ne može iskoristiti za bilo koji tretman i predstavlja otežavajuću okolnost za procese separacije otpada. Tekstil i pelene sa masenim udelima od 2,65% odnosno 3,87%, takođe ne spadaju u poželjne frakcije otpada sa stanovišta daljeg tretmana i ponovnog iskorišćenja. Uzimajući u obzir prethodno navedene vrednosti može se zaključiti da su reciklabilne frakcije otpada veoma malo zastupljene. Od reciklabilnih frakcija papira i kartona imaju zajedno skoro 8%, staklo se kreće u granicama očekivanog i ima udeo od 3,01%. Kompozitnih materijala ima malo (1,07%), a slična je situacija sa metalima gde obe podkategorije zajedno imaju svega 0,93%. Plastika sa svoje 4 potkategorije ima udeo od 13,39%, pri čemu je PET ambalaža kao najpovoljnija za reciklažu zastupljena sa relativno malih 4,08%. Plastičnih kesa ima 6,97%, a tvrde plastike 1,27%.